|
бўлса, ўша нарсага лаёқатли қилгани, фаришталар бошқа нарса учун, Одам эса бошқа нарса учун яратилганлиги аён бўлди. Аллоҳ ғайбни ҳам, улар ошкор этгану сир сақлаган ишларни ҳам биладиган Зотдир.
@ @ @
Ақл мавзуси
Шу ўринда бироз тўхтаб, нарсаларни қандай тушуниш, идрок қилиш, қандай қилиб инсонда янги фикрлар туғилиш йўлларини кўриб чиқиш зарур бўлса керак.
Шу ишни чуқур тадаббур қиладиган бўлсак, инсонда қайси бир нарса ҳақида фикрлаш, ақл юритиш амалиёти бўлиши учун тўрт иш зарурлигини англаймиз. Улар қуйидагилар:
1- Идрок қилиниши, ақл юритилиши, тафаккур қилиниши зарур бўлган ишнинг ўзини ёки таъсирини (қолдирган изини) инсон ҳис эта олиши мумкин бўлган воқеи бўлиши;
2- Шу инсонда шу воқенинг ўзини ёки таъсирини ҳис этиш учун керак бўлган соғлом ҳисларнинг мавжуд бўлиши;
3- Шу инсонда унга воқени ҳис этишни кўчириб берадиган соғлом миянинг мавжуд бўлиши;
4- Шу воқени изоҳлаб берадиган собиқ маълумотларнинг мавжуд бўлиши.
Мана шу тўрт ишдан бири бўлмай қолса, ақлий амалиёт тўлақонли амалга ошмайди. Бинобарин, нарсани тушуниш, идрок қилиш, у ҳақда ўйлаш ҳосил бўлмайди. Бу уч сўз яъни, ақл юритиш, идрок қилиш, тафаккур қилиш сўзлари бир хил маънода. Хаёл қилиш, фараз қилиш каби маънолар ҳам шулар жумласидандир.
Дейлик, бир яхшигина воқе бор. У яхшилаб сайқалланган қоғозга араб тилида яхшилаб ёзилган бир китоб. Шу воқенинг олдига соғлом мияси, соғлом ҳислари бор бўлган бир олимни олиб келиб қўяйлик. Лекин бу олим арабчани билмайди. Бу олим ҳеч қачон бу китобдаги бирон нарса хусусида ҳам ақл юритолмайди, фикр қилолмайди. Чунки унда собиқ маълумотлар йўқ. Яъни, у арабчани билмайди. Бошқачароқ қилиб айтганда бу ерда юқоридаги тўрт элементдан биттаси мавжуд эмас. Шунингдек ўша элементлардан бошқа бири мавжуд бўлмаса ҳам ақлий амалиёт амалга ошмайди. Масалан, ўша олим арабчани билсаю лекин унинг кўзи кўр бўлса.
Аллоҳ инсонни яратиб, унга шундай хусусиятни бердики, бу хусусият билан инсон юқорида айтиб ўтилган элементлар тўла бўлса, тафаккур, идрок қила олади ва унга асосланиб, инсонда тинимсиз турли фикрлар туғилиб туради.
88-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204